Nieuwe technologie om kikkers te redden

Voor het eerst kunnen we met succes amfibieën kweken uit bevoren zaadcellen, dankzij een verbeterde techniek om sperma te verzamelen en te cryopreserveren (het bewaren van levensvatbare lichaamscellen bij temperaturen onder min-200° celsius). Een nauwkeurig samengestelde cocktail van amfibiesperma kan zelfs na een lange periode in de diepvries nog voor gezonde nakomelingen zorgen. Dit alles dankzij een “vruchtbare” samenwerking tussen dr Robert Browne, wetenschapper van het Centre for Research and Conservation (CRC), de wetenschapscel van ZOO Antwerpen, en het Russische Institute of Cell Biophysics onder leiding van professor Edith Gakhova. Deze lente, tijdens de broedperiode van de bruine kikker (Rana temporario), werkte Robert Browne samen met zijn Russische collega’s om het nieuwe protocol voor cryopreservatie te ontwikkelen en te testen.
De onderzoekers werkten aan een eenvoudige methode om sperma te verzamelen door het injecteren van hormonen. Daarnaast ontwikkelden ze een nieuwe cocktail van sperma en chemische stoffen, de zogenaamde cryobeschermers, en verfijnden de techniek van invriezen en ontdooien van zaadcellen. Met een fantastisch resultaat: levend sperma met een hoog vruchtbaarheidsgehalte (zelfs na meerdere maanden bij min-200 graden) én succesvolle ontwikkeling van de dikkopjes. De weg is nu geëffend voor de oogst en cryopreservatie van spermacellen van verschillende bedreigde amfibieën, zowel in de natuur als in dierentuinen. De aanleg van een heuse spermabank voor amfibieën kan nu starten, en met dit protocol zijn we ervan verzekerd dat we het ingevroren vruchtbare materiaal kunnen ontdooien wanneer het nodig is.
Meer dan tweehonderd amfibiesoorten zijn er inmiddels al verdwenen van de aarde. Een amfibiespermabank voor kweekprogramma’s zou zeker verschillende soorten van de onderhang hebben kunnen redden. Kweekprogramma’s alleen zijn niet voldoende om de diertjes te redden, omdat we onmogelijk van alle soorten genoeg dieren veilig kunnen stellen in dierentuinen. Met deze nieuwe techniek kunnen we het aantal amfibieen dat we in dierentuinen zouden moeten kweken fel verminderen.
Russische onderzoekers hebben in 1996 de eerste kikkervisjes met diepgevroren sperma van gestorven amfibieën ontwikkeld. Maar tot nu toe bleef grootste probleem het afnemen van gezond sperma bij levende amfibieën zonder nadelige bijeffecten, en het invriezen en gebruik van sperma om nakomelingen te kweken. Nu, bijna 15 jaar later, is het dan eindelijk gelukt om een vruchtbare cocktail te ontwikkelen om uit het bevroren materiaal nieuw leven voort te brengen. Hoop voor alle bedreigde amfibieën.

Robert Browne, Zjef Pereboom - CRC/KMDA

KMDA wetenschappers onthullen al hun geheimen

Tien dagen lang zette de Vlaamse Overheid wetenschap in de kijker. Op zondag 21 november, de Dag van de Wetenschap, en van 22 tot 28 november tijdens de Vlaamse Wetenschapsweek stelden tal van wetenschappelijke instellingen, universiteiten en hogescholen hun deuren open om het publiek in de gelegenheid te stellen wetenschappelijk onderzoek in Vlaanderen van zeer dichtbij te beleven.
Ook de wetenschappers van de Zoo van Antwerpen zetten hun beste beentje voor. Op de dag van de Wetenschap vertelde Kristaan D’Août over hoe biomechanisch onderzoek aan gehandicapte dieren kan bijdragen aan het verbeteren van robots. In de week erna tijdens de activiteiten rond ‘Wetenschap in de Kijker’ kwamen leerlingen van 5de en 6de leerjaar lager onderwijs en de 2de en 3de graad secundair onderwijs experimenteren, observeren, analyseren en interpreteren in de Zoo en de labo’s van de KMDA.

Bij Dr Francis Vercammen konden de leerlingen terecht voor een heus onderzoek van meststalen. Aan de hand van parasitologisch onderzoek aan de uitwerpselen van dierentuindieren worden behandelingsschema’s opgesteld zodat de parasitaire ziekten worden voorkomen. De leerlingen voerden op deze dag zelf gestandaardiseerde parasitologische basistechnieken uit en bekeken onder deskundige leiding de resultaten onder de microscoop.

In het huwelijksbureau voor dieren konden leerlingen onder begeleiding van Peter Galbusera zelf eens ervaren hoe het is om te kweken met bedreigde diersoorten. In goede kweekprogramma’s is het noodzakelijk om inteelt te vermijden, elk individu gelijke reproductiekansen te bieden, en regelmatig dieren uit te wisselen tussen dierentuinen. De leerlingen konden zelf beslissen welke okapi’s tussen Europese dierentuinen moeten worden uitgewisseld om een genetisch gezonde populatie te behouden, en hun beslissingen werden daarna vergeleken met een louter op toeval gebaseerd kweekprogramma.

Bij het observeren van aapjes komt vaak veel meer kijken dan enkel bezien wat de diertjes zoal doen, zo leerden de leerlingen. Samen met gedragsbioloog Zjef Pereboom gingen de leerlingen zelf aan de slag om diergedrag te observeren in functie van wetenschappelijk onderzoek. Aan de hand van videomateriaal, groepsdiscussies en wat gezond verstand legden de leerlingen zelf de basis van hun mini-onderzoekje en ontwikkelden hun eigen ethogram. Daarna konden ze zelf proeven van een echte observatie bij de verschillende apensoorten in de Zoo, waarna de ervaringen en de resultaten in de groep besproken werden.

Voor de leerlingen die dit jaar deelnamen aan de wetenschapsweek heeft de wetenschap geen geheimen meer.

Zjef Pereboom