10 jaar BioBrasil

Op 31 augustus was het exact 10 jaar geleden dat Kristel De Vleeschouwer in opdracht van de KMDA naar Brazilië vertrok om Project BioBrasil op te starten. De bedoeling van Project BioBrasil was en is om via onderzoek op goudkopleeuwapen in aangetaste en versnipperde wouden gegevens in te zamelen die kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van een wetenschappelijk gefundeerd actieplan voor de bescherming van de soort. Wat oorspronkelijk begon als een driejarig postdoctoraal project groeide over de jaren heen uit tot een uitgebreid onderzoeksproject waarin verschillende Braziliaanse en internationale studenten betrokken werden in nauwe samenwerking met andere onderzoeksprojecten en met lokale en internationale conservatie-instituten.
Heeft Project BioBrasil nu alle ambities gerealiseerd? Nog niet. We hebben een zeer belangrijke bijdrage geleverd aan de conservatie van de goudkopleeuwapen. Niet ´direct´ in termen van bijvoorbeeld de hoeveelheid bos die we geplant hebben of het aantal individuele leeuwapen dat we gered hebben. Maar we hebben de nodige gegevens verzameld om te weten HOE en WELKE conservatieacties in de toekomst moeten uitgevoerd worden, en we hebben gedefinieerd welke onderzoeksgegevens nog nodig zijn. Onze ambitie om onderzoek te doen is deels gerealiseerd (maar we hebben nog bijkomende vragen). Onze ambitie om de goudkopleeuwapen te redden, daar moeten we verder aan werken. Maar we zitten in de goede richting.
Simpel gezegd, we hebben nog geen bos geplant, maar we weten nu hoe en waar we het moeten doen. En we hebben de nodige contacten gelegd met de instituten die dit effectief gaan doen. In de toekomst wil Project BioBrasil  zijn acties nog sterker toespitsen op de conservatienoden van goudkopleeuwapen en de ontwikkeling van een wetenschappelijk gefundeerd actieplan. We gaan in de volgende jaren onze wetenschappelijke kennis verder aanvullen en intensiever gaan werken aan de toepassing ervan in conservatie-acties.  Dat houdt een nieuw onderzoeksprogramma in, geïnspireerd op de resultaten van ons symposium, en nieuwe concrete conservatie-initiatieven die direct bijdragen tot de bescherming van goudkopleeuwapen en het woud waarin ze leven.

Nóg beter boomslingeren dan Tarzan

Op 12 september vindt er een bijzondere gebeurtenis plaats in de Zoo van Antwerpen. Op die dag zal Fana Michilsens, een van de studenten van de Universiteit Antwerpen die tevens verbonden is met het CRC, haar proefschrift verdedigen in de Zoo van Antwerpen. In de geschiedenis van het CRC hebben al heel wat studenten hun doctoraatsproef afgelegd, maar voor het eerst gebeurt dat nu in de Zoo zelf. Bovendien organiseert het CRC samen met de UA een symposium over hoe primaten zich voortbewegen.
Voor haar doctoraat onderzocht Fana hoe siamangs op een zo energie-efficiënt mogelijke manier kunnen armslingeren. Deze vraag is niet nieuw: wetenschappers stelden al eerder vast dat de slingerbeweging van (gibbons en) siamangs heel energiezuinig is, tenminste, als ze op een rechte lijn voortbewegen. Maar tot nu toe hield niemand rekening met het feit dat in hun natuurlijke omgeving boomtakken zich op verschillende afstanden en hoogtes bevinden, en dat die takken meebuigen en terugveren als er een siamang aan hangt. Met de onderzoeksopstelling die speciaal voor het siamangverblijf in de Zoo Antwerpen ontwikkeld werd, konden we onderzoeken of siamangs hun slingerbewegingen aan een dergelijke complexe structuur aanpassen, en of het energie-verbruik dan nog steeds zo efficiënt is. Siamangs blijken dat perfect te kunnen. Hun krachtige armspieren worden gebruikt om de lichaamspositie en het voortbewegingspatroon zodanig aan te passen aan de eigenschappen van de structuur waar ze aan slingeren, dat de energie-uitwisseling zo hoog mogelijk, en het energie-verlies zo laag mogelijk blijft.

Waarom doet het CRC een studie die in principe geen direct profijt heeft voor de dieren in de zoo en de verzorging van siamangs? Wel, simpelweg omdat ook puur wetenschappelijk onderzoek belangrijk is voor het CRC. Zo leveren wij een kleine bijdrage aan het oplossen van fundamenteel biologische vraagstukken die we nergens anders dan in de zoo kunnen beantwoorden. Bovendien, hoe siamangs hun voortbeweging aanpassen aan een meebewegende steunstructuur kan bijvoorbeeld ook inzicht geven over hoe dieren in het algemeen omgaan met hun leefomgeving en over hun aanpassingsvermogen wanneer er iets in dat natuurlijke leefgebied verandert.
Fana verdedigt haar doctoraat op 12 september 2012 om 16h00 in de Darwin Zaal van de Zoo Antwerpen. Voorafgaand aan de verdediging zal vanaf 14h00 in dezelfde zaal een Engelstalig symposium plaats vinden, getiteld ”Primates on the move” (zie het programma).  Deelname is gratis.

Nieuwe kikkersoort ontdekt in onderzoeksgebied KMDA

Wetenschappers van de Zoo van Antwerpen, het Natural History Museum London en het Museum für Naturkunde in Berlijn hebben tijdens een expeditie in Zuid Kameroen een nieuwe kikkersoort ontdekt. Het expeditiegebied in de periferie van het Dja Biosphere Reserve in het zuiden van Kameroen is gesitueerd rond het onderzoeksstation "La Belgique" van Projet Grands Singes, een conservatieproject van ons eigen CRC (Centre for Research and Conservation). De ontdekking werd uitgebreid beschreven in het laatste nummer van het wetenschappelijke tijdschrift Zootaxa.
Tijdens het veldwerk in het gebied waar PGS gorilla’s en chimpansees onderzoekt, verzamelden de expeditieleden enkele kleine kikkers die niet overeenkomen met eerder bekende soorten. De nieuwe soort, Phrynobatrachus ruthbeateae, vertoont een combinatie van unieke kenmerken en een kenmerkend kleurpatroon dat bestaat uit een zwart gezichtsmasker, een zwarte keel bij mannetjes, een witte keel met zwarte kaken bij vrouwtjes en een witte buik bij beide geslachten. De soort wordt verder gekenmerkt door het kleine formaat, het ontbreken van een hoorntje op het ooglid, zwarte stekels op voorste deel van de keel (de vocale zak) bij mannetjes, stekels op de flanken, de aanwezigheid van hechtschijven op de top van tenen en vinger. Uit DNA-analyses bleek dat de nieuwe soort duidelijk verschilt van 34 andere West-en Centraalafrikaanse soorten van het genus, en het meest lijkt op verschillende Phrynobatrachus soorten die bijna allemaal enkel voorkomen in Kameroen.

Mark-Oliver Rödel, Thomas Doherty-Bone, Marcel Talla Kouete, Peter Janzen, Katherine Garrett, Robert Browne, Nono Legrand Gonwouo, Michael F. Barej & Laura Sandberger (2012) A new small Phrynobatrachus (Amphibia: Anura: Phrynobatrachidae) from southern Cameroon. Zootaxa 3431: 54–68 (2012)

Veelbelovende plannen voor toekomstig onderzoek en bescherming van GKLA´s

In december 2011 organiseerde het CRC een onderzoeks-symposium in Brazilië over de recente vorderingen en toekomstige mogelijkheden voor onderzoek aan goudkopleeuwapen.In juli werd het definitieve rapport gepubliceerd waarin alle partners samen een aantal prioriteiten hebben gesteld voor onderzoek aan Goudkopleeuwapen voor de komende jaren.
De organisatie van dit symposium kaderde in de activiteiten van Project BioBrasil, dat sinds 2002 goudkopleeuwapen bestudeert in Brazilië, en werkt aan de definitie van een wetenschappelijk gefundeerd actieplan voor de bescherming van de soort. 30 onderzoekers en natuurbeschermers van 12 instituten uit Brazilië, België en de Verenigde Staten namen deel, en presenteerden in 16 voordrachten een overzicht van de huidige kennis inzake onderzoek en conservatie van goudkopleeuwapen. Op basis van de daaropvolgende discussies werd een lijst opgesteld van 8 topics die als prioritair beschouwd worden voor verder onderzoek.
Meer informatie vind je in het volledige verslag van deze bijeenkomst

Vooral nieuw onderzoek naar het gebruik van cacaoplantages door goudkopleeuwapen en de factoren die verspreiding van goudkopleeuwapen tussen kleine woudfragmenten bevorderen werd als essentieel aangeduid . Voor het academiejaar 2013 hebben we dan ook twee onderzoeksprojecten ingediend die begeleid zullen worden door Kristel De Vleeschouwer en Leo Oliveira, die je in actie kon zien in de aflevering van Zoo-of-Love waarin Project BioBrasil en de studies in de cacaoplantages in de kijker werd gezet. Een van de nieuwe onderzoeksprojecten bekijkt in hoeverre de vegetatiestructuur in cacaoplantages en kleine fragmenten bepaalt of GKLA die gebieden zullen gebruiken. Het andere onderzoeksvoorstel zal groepen in kleine fragmenten gaan bestuderen om te zien hoe ze daar overleven (welke voedselbronnen, slaapplaatsen, impact van roofdieren). Dit sluit nauw aan bij het onderzoek dat Project BioBrasil sinds 2002 uitvoert.
De projecten zullen uitgevoerd worden door studenten van de plaatselijke universiteit Santa Cruz, Ilhéus, BA